Spreekwoorden en gezegdes

De Nederlandse taal is rijk aan spreekwoorden en gezegdes, maar wist u dat de meeste van deze spreuken afkomstig zijn van het schaken? Nee? Ik ook niet, maar bij nader onderzoek blijkt dat verreweg de meeste spreekwoorden en gezegdes hun oorsprong vinden in het schaken. Hier enkele voorbeelden:

Spreekwoord/gezegde	Betekenis
Hij is schaakmat	Er is geen uitweg meer
De koning is dood, leve de koning	Je hebt verloren maar speelt gelijk een nieuwe partij
Ik ben van de partij	Ik doe mee
Hoog van de toren blazen	Hij is een opschepper
Op en top een dame	Dat is een mooi stuk

---

De nu volgende spreekwoorden en gezegdes komen oorspronkelijk ook van het schaken, maar zijn in de loop van de tijd veranderd:

Spreekwoord/gezegde	Oorsprong	Betekenis
Wat heb ik nu aan mijn fiets hangen	Wat heb ik nu op mijn schaakbord staan	Wat gebeurt er allemaal
Op een oude fiets moet je het leren	Op een oud schaakbord moet je het leren	Begin niet gelijk met dure nieuwe spullen
Beter één vogel in de hand dan tien in de lucht	Beter één dame op het bord dan tien in het doosje	Je moet het doen met wat je hebt
De appel valt niet ver van de stam	De pion valt niet ver van het bord	Een pion kan niet vliegen
De kogel is door de kerk	De dame is van het bord	Er komt duidelijkheid
Iemand het brood uit de mond stoten	Iemand zijn stukken van het bord slaan	Iemand benadelen
Hij kan meer dan van brood poep maken	Hij kan meer dan alleen afruilen	Hij is zo dom nog niet
Daar draai ik mijn hand niet voor om	Daar draai ik mijn paard niet voor om	Het is gemakkelijk
Als je hem een vinger geeft wil hij de hele hand	Als je hem een pion geeft wil hij ook de dame	Hij is nooit tevreden
Al is de leugen nog zo snel de waarheid achterhaalt haar wel	Al is de loper nog zo snel de toren achter haalt haar wel	Een toren is uiteindelijk beter
Het is hondenweer	Het is schaakweer	Mooi weer om te schaken
De beste stuurlui staan aan wal	De beste schakers staan aan de kant	Meekijkers weten het altijd beter
Geen dak boven je hoofd hebben	Geen schaakbord boven je hoofd hebben	Geen lid van een schaakclub zijn
Goed gereedschap hangt onder een afdakje	Een goed schaakbord staat onder een afdakje	Ga niet in de regen schaken
Eén zwaluw maakt nog geen zomer	Eén overwinning maakt nog geen kampioen	Eén keer winnen zegt niets
Een spiering uitgooien om een kabeljauw te vangen	Een pion weggeven om een toren te pakken	Iets offeren om iets beters terug te krijgen
Zoals het klokje thuis tikt, tikt het nergens	Zoals het schaak- klokje op de club tikt, tikt het nergens	Schaken bij je eigen club is het prettigst

---

Dit is maar een kleine greep uit alle spreekwoorden en gezegdes die allemaal ontstaan zijn uit het schaken.

Als u het bovenstaande allemaal niet gelooft is dat jammer, maar geloof kan ik u niet geven. Trouwens, dat was oorspronkelijk: schaak kan ik u niet geven, en betekent: ik weet het ook allemaal niet meer.